چین صدها مرکز داده هوش مصنوعی ساخت تا از رونق هوش مصنوعی عقب نماند. اکنون بسیاری از آنها بدون استفاده مانده‌اند.

حدود یک سال پیش، شیائو لی سیل معاملات تراشه‌های انویدیا را در وی‌چت می‌دید. او که از یک پیمانکار املاک به مدیر پروژه مرکز داده تبدیل شده بود، در سال ۲۰۲۳ به زیرساخت‌های هوش مصنوعی روی آورد، مجذوب تب و تاب این فناوری در چین.

در آن زمان، تاجران در محافل او به دستیابی به محموله‌های پردازنده‌های گرافیکی قدرتمند انویدیا که تحت محدودیت‌های صادراتی ایالات متحده بودند، افتخار می‌کردند. بسیاری از این پردازنده‌ها از طریق کانال‌های غیرقانونی به شنژن قاچاق می‌شدند. در اوج تقاضا، یک تراشه انویدیا H100، که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی ضروری است، در بازار سیاه تا ۲۰۰,۰۰۰ یوان (۲۸,۰۰۰ دلار) به فروش می‌رسید.

اکنون، فید وی‌چت و گروه‌های صنعتی لی داستان متفاوتی روایت می‌کنند. تاجران محتاط‌تر شده‌اند و قیمت‌ها کاهش یافته‌اند. در همین حال، دو پروژه مرکز داده که لی با آنها آشناست، برای تأمین بودجه بیشتر دچار مشکل شده‌اند، زیرا سرمایه‌گذاران انتظار بازدهی ضعیف دارند، و همین امر باعث شده سرپرستان پروژه مجبور به فروش مازاد پردازنده‌های گرافیکی شوند. او می‌گوید: «به نظر می‌رسد همه در حال فروش هستند، اما تعداد کمی خریدار وجود دارد.»

رونق ساخت مراکز داده

تنها چند ماه پیش، ساخت مراکز داده در اوج خود بود، با سرمایه‌گذاری‌های عظیم دولتی و خصوصی. اما اکنون بسیاری از تأسیسات جدید بلااستفاده مانده‌اند. به گفته افرادی که با MIT Technology Review صحبت کرده‌اند، از جمله پیمانکاران، مدیران شرکت‌های سرور GPU و مدیران پروژه، بیشتر شرکت‌های فعال در این مراکز داده در تلاش برای ادامه فعالیت خود هستند. بر اساس گزارش رسانه‌های محلی چین Jiazi Guangnian و 36Kr، تا ۸۰٪ از منابع محاسباتی تازه ساخته‌شده چین بدون استفاده مانده‌اند.

اجاره پردازنده‌های گرافیکی به شرکت‌هایی که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی به آن‌ها نیاز دارند—که مدل اصلی کسب‌وکار مراکز داده جدید محسوب می‌شد—یک سرمایه‌گذاری مطمئن به نظر می‌رسید. اما با ظهور DeepSeek و تغییر ناگهانی در اقتصاد هوش مصنوعی، این صنعت دچار رکود شده است.

سقوط مدل‌های کسب‌وکار قدیمی

مدل کسب‌وکار مراکز داده در تئوری ساده است: آن‌ها از طریق اجاره کلاسترهای GPU به شرکت‌هایی که به ظرفیت محاسباتی برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی نیاز دارند، درآمد کسب می‌کنند. اما در عمل، جذب مشتری دشوار است. تنها تعداد محدودی از شرکت‌های برتر فناوری چین از ظرفیت محاسباتی برای آموزش مدل‌های خود استفاده می‌کنند. بسیاری از بازیگران کوچکتر، به‌ویژه پس از ظهور DeepSeek و مدل منبع‌باز R1 آن، از سرمایه‌گذاری در آموزش مدل‌های بزرگ دست کشیده یا استراتژی خود را تغییر داده‌اند.

ظهور مدل‌های استدلالی مانند R1 دیپ‌سیک و نسخه‌های جدید ChatGPT نه تنها تمرکز صنعت را از آموزش مدل‌های عظیم به استفاده بهینه از آن‌ها تغییر داده است، بلکه نیازهای سخت‌افزاری مراکز داده را نیز تغییر داده است. برخلاف گذشته که تأکید بر آموزش مدل‌ها بود، اکنون بخش بزرگی از پردازش هوش مصنوعی مربوط به انجام استنتاج و تحلیل منطقی در زمان واقعی است، که نیازمند سخت‌افزاری با تأخیر کم است.

این تغییر به این معناست که بسیاری از مراکز داده‌ای که در مناطق مرکزی، غربی و روستایی چین ساخته شده‌اند—جایی که زمین و برق ارزان‌تر است—دیگر جذابیتی برای شرکت‌های هوش مصنوعی ندارند. در شهر ژنگژو، یک مرکز داده جدید حتی کوپن‌های محاسباتی رایگان به شرکت‌های فناوری محلی ارائه می‌دهد اما همچنان با مشکل جذب مشتری روبرو است.

بحران اضافه‌عرضه و فساد

در این شرایط، قیمت اجاره پردازنده‌های گرافیکی به پایین‌ترین حد خود رسیده است. بر اساس گزارش رسانه چینی Zhineng Yongxian، سروری با هشت پردازنده گرافیکی انویدیا H100 اکنون با ۷۵,۰۰۰ یوان در ماه اجاره داده می‌شود، در حالی که این قیمت در اوج خود به ۱۸۰,۰۰۰ یوان می‌رسید. برخی مراکز داده ترجیح می‌دهند تجهیزات خود را بلااستفاده بگذارند تا اینکه با هزینه‌های بالای عملیاتی مواجه شوند.

همچنین، برخی بازیگران این صنعت بیشتر به دنبال سوءاستفاده از مزایای دولتی بوده‌اند تا کسب درآمد از مراکز داده. برخی اپراتورها از این صنعت برای دریافت یارانه برق سبز استفاده کرده‌اند و پس از دریافت مجوز، برق را به شبکه با قیمت بالاتر می‌فروشند. در موارد دیگر، شرکت‌ها زمین‌هایی را برای احداث مراکز داده خریداری کرده‌اند تا واجد شرایط دریافت وام‌های دولتی شوند، اما پس از دریافت تسهیلات، آن‌ها را بدون استفاده رها کرده‌اند.

آینده صنعت مراکز داده در چین

با وجود این بحران، دولت مرکزی چین همچنان از توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی حمایت می‌کند. در اوایل ۲۰۲۵، دولت سمیناری در این زمینه برگزار کرد و بر اهمیت خودکفایی در این فناوری تأکید کرد.

شرکت‌های فناوری بزرگ چین به این سیگنال‌ها پاسخ داده‌اند. گروه علی‌بابا اعلام کرده است که طی سه سال آینده بیش از ۵۰ میلیارد دلار در زیرساخت‌های ابری و سخت‌افزار هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری خواهد کرد. بایت‌دنس نیز قصد دارد حدود ۲۰ میلیارد دلار برای خرید پردازنده‌های گرافیکی و مراکز داده هزینه کند.

در همین حال، ایالات متحده نیز در حال سرمایه‌گذاری عظیمی در این بخش است. شرکت‌های فناوری بزرگ، از جمله OpenAI، سافت‌بانک و اوراکل، قصد دارند تا ۵۰۰ میلیارد دلار در چهار سال آینده در ساخت مراکز داده پیشرفته سرمایه‌گذاری کنند. با توجه به رقابت بین چین و آمریکا در حوزه هوش مصنوعی، کارشناسان معتقدند که چین بعید است که از تلاش‌های خود در این زمینه عقب‌نشینی کند.

جیمی گودریچ، مشاور ارشد سیاست‌های فناوری در RAND Corporation، می‌گوید: «اگر هوش مصنوعی مولد فناوری کلیدی آینده باشد، زیرساخت‌ها تعیین‌کننده موفقیت خواهند بود.» به گفته او، دولت چین احتمالاً مراکز داده‌ای که دچار بحران شده‌اند را به عنوان "یک شر ضروری" می‌بیند و در نهایت آن‌ها را تحت کنترل خود درمی‌آورد تا به اپراتورهای توانمندتری واگذار کند.

با این حال، بسیاری از مراکز داده در چین همچنان در برزخی از آینده نامشخص قرار دارند—ساخته شده برای آینده‌ای که هنوز از راه نرسیده است. فانگ کانبائو، مدیر پروژه مرکز داده، معتقد است که موفقیت DeepSeek نشان داده که توسعه بی‌پایان زیرساخت‌های هوش مصنوعی لزوماً به پیشرفت منجر نمی‌شود.

او که تصمیم گرفته صنعت مراکز داده را ترک کند، می‌گوید: «بازار بیش از حد آشفته است. پذیرندگان اولیه سود بردند، اما اکنون فقط کسانی مانده‌اند که به دنبال سوءاستفاده از سیاست‌های دولتی هستند.» او تصمیم گرفته به جای مراکز داده، در حوزه آموزش هوش مصنوعی فعالیت کند.

او نتیجه‌گیری می‌کند: «چیزی که بین ما و آینده‌ای که در آن هوش مصنوعی همه‌جا خواهد بود، قرار دارد، دیگر زیرساخت نیست، بلکه برنامه‌های مشخصی برای پیاده‌سازی این فناوری است.»

Credits: "China built hundreds of AI data centers to catch the AI boom. Now many stand unused" By Caiwei Chen, published in MIT Technology Review.

Read the full article here: https://www.technologyreview.com/2025/03/26/1113802/china-ai-data-centers-unused/