چه چیزی باعث افزایش تقاضای برق شده است؟ فقط هوش مصنوعی و مراکز داده نیستند

سه نکته مهم درباره برق در سال ۲۰۲۵

طبق گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، تقاضای برق در سال ۲۰۲۴ ۴.۳ درصد افزایش یافته و انتظار می‌رود این رشد تا سال ۲۰۲۷ با نرخ سالانه نزدیک به ۴ درصد ادامه داشته باشد.

اگر این موضوع آشنا به نظر می‌رسد، احتمالاً به دلیل حجم بالای اخبار اخیر درباره افزایش تقاضای انرژی است. در ماه‌های گذشته، مراکز داده و نقش آن‌ها در مصرف انرژی، به‌ویژه در پی توسعه سریع هوش مصنوعی، مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها قرار گرفته‌اند. فناوری‌هایی که با هوش مصنوعی مرتبط هستند، به‌طور فزاینده‌ای انرژی بیشتری از شبکه برق مصرف می‌کنند، اما این فقط بخشی از ماجرا است.

واقعیت این است که رشد تقاضای برق موضوعی پیچیده‌تر از صرفاً افزایش مراکز داده است. بخش قابل‌توجهی از این رشد به چین، هند و کشورهای جنوب شرق آسیا مربوط می‌شود. علاوه بر این، سیستم‌های تهویه مطبوع، خودروهای الکتریکی، و توسعه صنایع سنگین نیز در افزایش مصرف برق نقش عمده‌ای دارند. البته، مراکز داده نیز سهمی در این تغییرات دارند، اما نمی‌توان آن‌ها را به‌عنوان عامل اصلی در مقیاس جهانی معرفی کرد.

در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به عوامل تأثیرگذار بر رشد تقاضای برق، نقش مراکز داده در این روند، و پیامدهای این تغییرات برای تغییرات اقلیمی خواهیم داشت.

چین، هند و جنوب شرق آسیا، موتورهای اصلی رشد تقاضای برق

بر اساس پیش‌بینی‌ها، بین سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷، ۸۵ درصد از رشد تقاضای برق جهانی از کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور خواهد آمد. چین، هند و جنوب شرق آسیا در این میان بیشترین سهم را خواهند داشت.

چین به‌تنهایی یک قدرت تأثیرگذار در بازار جهانی انرژی محسوب می‌شود. این کشور در سال گذشته بیش از نیمی از رشد تقاضای برق جهان را به خود اختصاص داد.

یکی از عوامل کلیدی در افزایش مصرف برق چین، بخش‌های صنعتی بزرگ این کشور است. برای درک بهتر این تأثیر، کافی است بدانیم که در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۰۰ تراوات‌ساعت برق فقط برای تولید پنل‌های خورشیدی، باتری‌ها و خودروهای الکتریکی مصرف شده است. این مقدار تقریباً معادل کل برق مصرفی کشور ایتالیا در یک سال است. نکته مهم اینجاست که این بخش همچنان در حال رشد است.

علاوه بر این، رونق صنایع سنگین، افزایش استفاده از دستگاه‌های تهویه مطبوع، و توسعه سریع بازار خودروهای الکتریکی نیز به رشد مداوم تقاضای برق در چین کمک می‌کنند.

در هند و کشورهای جنوب شرق آسیا نیز روند مشابهی در حال رخ دادن است. رشد اقتصادی، افزایش سطح زندگی، و افزایش خرید و استفاده از دستگاه‌های تهویه مطبوع موجب افزایش قابل‌توجه مصرف برق در این مناطق شده است.

با این حال، هنوز ۶۰۰ میلیون نفر در قاره آفریقا به برق پایدار و مطمئن دسترسی ندارند. این موضوع نشان می‌دهد که نیاز به توسعه زیرساخت‌های برق در سطح جهانی همچنان یک چالش اساسی است.

مراکز داده، عامل فرعی اما تأثیرگذار در برخی مناطق

طبق پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، مراکز داده بین سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ کمتر از ۱۰ درصد از رشد تقاضای برق جهانی را به خود اختصاص خواهند داد. این مقدار بسیار کمتر از افزایش مصرف برق ناشی از خودروهای الکتریکی، تهویه مطبوع، و صنایع سنگین است.

اما نکته‌ای که باید در نظر داشت، نقش تأثیرگذار مراکز داده در کشورهای توسعه‌یافته است. در اقتصادهایی مانند ایالات متحده و کشورهای اروپایی، تقاضای برق در ۱۵ سال گذشته عمدتاً ثابت یا در برخی موارد رو به کاهش بوده است. یکی از دلایل این کاهش، بهبود بهره‌وری انرژی و استفاده از فناوری‌های کم‌مصرف‌تر بوده است. اما رشد چشمگیر مراکز داده در این کشورها باعث تغییر این روند شده است.

به‌عنوان مثال در ایالات متحده، طبق گزارش IEA، در ۱۰ ایالتی که بیشترین رشد مراکز داده را داشته‌اند، تقاضای برق بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است، در حالی که در ۴۰ ایالت دیگر این تقاضا حدود ۳ درصد کاهش یافته است.

البته، آینده مراکز داده، به‌ویژه آن‌هایی که برای پردازش‌های مرتبط با هوش مصنوعی مورد نیاز هستند، همچنان نامشخص است. پیش‌بینی‌ها در این زمینه متفاوت‌اند و تغییرات کوچک در فناوری و مدل‌های مصرف می‌تواند به‌شدت میزان برق موردنیاز را تغییر دهد.

یک نکته جالب این است که چین نیز احتمالاً در سال‌های آینده شاهد افزایش شدید مصرف برق در مراکز داده خود خواهد بود. طبق پیش‌بینی‌ها، مصرف برق این مراکز در چین تا سال ۲۰۲۷ دو برابر خواهد شد—البته همچنان عدم قطعیت زیادی در این برآوردها وجود دارد.

تأثیر رشد تقاضای برق بر تغییرات اقلیمی

افزایش تقاضای برق می‌تواند تأثیرات مثبت و منفی بر محیط زیست داشته باشد.

از یک‌سو، برخی از این افزایش مصرف می‌تواند به کاهش انتشار کربن کمک کند. برای مثال، جایگزینی سیستم‌های گرمایشی گازسوز با پمپ‌های حرارتی الکتریکی می‌تواند موجب کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شود، حتی اگر مصرف برق را افزایش دهد.

اما از سوی دیگر، بسیاری از کشورها همچنان به سوخت‌های فسیلی برای تولید برق وابسته‌اند. این بدان معناست که اگر رشد مصرف برق عمدتاً از طریق نیروگاه‌های زغال‌سنگ و گاز طبیعی تأمین شود، میزان انتشار کربن نیز افزایش خواهد یافت.

خبر خوب این است که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و منابع کم‌کربن به‌اندازه‌ای سریع است که انتظار می‌رود بتواند رشد تقاضای برق را پوشش دهد. برای مثال، توسعه انرژی خورشیدی به‌تنهایی قادر خواهد بود نیمی از رشد تقاضای برق جهانی تا سال ۲۰۲۷ را تأمین کند.

همچنین، انتظار می‌رود که نیروگاه‌های هسته‌ای نقش بیشتری در تأمین برق ایفا کنند. فرانسه در حال بازسازی و ارتقای نیروگاه‌های هسته‌ای خود است، ژاپن برخی از راکتورهای خود را مجدداً راه‌اندازی کرده، و چین و هند نیز در حال ساخت راکتورهای جدید هستند که به تقویت این صنعت در سطح جهانی کمک خواهد کرد.

اما یک نکته مهم وجود دارد: اضافه شدن انرژی‌های تجدیدپذیر به شبکه برق به‌تنهایی کافی نیست. نیروگاه‌های زغال‌سنگ و گاز همچنان فعال‌اند، و برای کاهش انتشار کربن، باید منابع پاک انرژی نه‌تنها پاسخگوی رشد تقاضا باشند، بلکه جایگزین نیروگاه‌های آلاینده نیز شوند.

در نهایت، افزایش مصرف برق لزوماً یک اتفاق منفی نیست. دسترسی بیشتر مردم به تهویه مطبوع، خودروهای الکتریکی، و تولید انرژی پاک همگی مزایای بزرگی به همراه دارند. اما چالش اصلی این است که چگونه می‌توان با این سرعت سرسام‌آور رشد تقاضا همراه شد و در عین حال انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش داد.

Credit: "What’s driving electricity demand? It isn’t just AI and data centers" by By Casey Crownhart, published in MIT Technology Review.

Read here: https://www.technologyreview.com/2025/02/20/1112119/electricity-demand-2025/